Dat communicatie één van mijn voornaamste stokpaardjes is, dat is geen geheim meer. Na maanden worstelen met het zoeken naar de juiste insteek, besloot ik om er een heus dossier aan te wijden, omdat er gewoon immens veel over te vertellen valt. Deze inleiding belicht wat algemeenheden omtrent communicatie, alsook mijn geheel eigen perceptie, invulling en noden.
Wat verstaan we onder communicatie?
Bondig theoretisch verwoord is communicatie een proces van uitwisseling van informatie, waarbij er altijd sprake is van een zender, een boodschap en een ontvanger. Wat mijn interesse vooral opwekt, is de manier waarop die boodschap wordt overgebracht.
We kunnen op twee manieren communiceren: verbaal en non-verbaal. Bij verbale communicatie wordt er gebruik gemaakt van woorden, of je ze nu uitwisselt in een gesprek, uitspreekt voor een publiek, zingt of schrijft. In de meeste gevallen gaat verbale communicatie hand in hand met die van het non-verbale soort. Dat laatste wil zeggen dat er geen woorden of geluiden aan te pas komen. Denk daarbij aan gelaatsuitdrukking, lichaamstaal, houding,… Je kan ook ergens gewoon stilstaan en dan lijkt het of je niet communiceert, maar niets is minder waar.
Wist je dat gebarentaal niet onder non-verbale communicatie valt, al zou je anders kunnen vermoeden? Het is waar dat er geen woorden of geluiden aan te pas komen, maar elk gebaar representeert wel een woord of zinsdeel dus behoort gebarentaal wel degelijk tot de categorie van de verbale communicatie.
Alles is communicatie
Van het spel der verleiding tot knallende ruzies, van billboards tot tv-commercials, van huilende baby’s tot diepgaande gesprekken. Alles is communicatie. Elke interactie bevat een zekere vorm van communiceren en beoogt een zeker doel.
Waarom ben ik zo gebeten door communicatie?
Dat heb ik aan de plek* te danken. Daar ging de grote communicatieve wereld voor me open. De omgang met de ander gebeurde daar met een openheid, mij totaal onbekend. Dingen werden effectief uitgesproken en benoemd, behandeld en besproken. Dat was verwarrend, maar tegelijkertijd geweldig interessant. Dat maakte dat ik mij daar in het begin, op een vreemde manier, zowel heel ongemakkelijk als heel snel thuis voelde. Een bepaalde druk, die er altijd leek te zijn, viel zowaar weg.
Het was geen gemakkelijke leerschool, aangezien je die openheid niet gewend bent. Daarnaast zijn de zaken die je uitspreekt en deelt niet meteen van het lichtste soort. Door de jaren heen heb je ook nog een expertise ontwikkelt, in het jezelf verbergen achter het masker. Alles wat er speelt, diep in jou, wordt angstvallig weggestopt. Je bent een kei geworden in het vervullen van al je rolletjes. Je vergat echter in dialoog te gaan met jezelf. Stelde jezelf af en toe wel vragen, maar ontweek de antwoorden. Je vergat gewoon jezelf. Kijken naar jezelf, op wat voor manier dan ook, is communiceren. Net als luisteren naar jezelf.
Communicatie is geen hapklare brok, maar net zoals met meer zaken is het een kwestie van training. Vergelijk het met een spier. Die kan je ook enkel ontwikkelen, mits regelmatige training. De verrijking is in ieder geval de inspanning waard, als je het mij vraagt…
Waarom is communicatie zo belangrijk voor mij?
Kent niet iedereen zo’n gesprek, dat achteraf een ontzettende opluchting bood? Heerlijk toch? Ik hou van dat soort conversaties. Mijn overtuiging is dat er bitter weinig zaken zijn die niet kunnen worden opgelost, mits een goede, gezonde, verbindende communicatie. Tenzij we het gegeven ego erbij halen, want ego heeft al meer dan bewezen een ferme stoorzender te zijn als het op communiceren aankomt…
Nog een specifieke reden waarom duidelijke communicatie van aanzienlijk belang is voor mij, is omdat ik het toonbeeld ben van een overdenker. Overdenken is niet hetzelfde als piekeren, het is veel meer dan dat. Het wordt trouwens ook gelinkt aan angststoornis, depressie en andere psychische kwetsbaarheden. In mijn ervaring zijn ook hsp’s extra gevoelig voor overdenken. Lijkt me niet onlogisch. Het is best lastig om uitgelegd te krijgen aan de rest van de wereld, waarom en waarover je zo erg nadenkt. Mensen die niet weten wat dit inhoudt, plaatsen het al snel op dezelfde lijn als piekeren.
Enkele typische kenmerken van een overdenker…
Ze zijn conflictontwijkend. Ze hebben een hekel aan conflicten, zowel met zichzelf als met anderen. Conflicten veroorzaken vragen, zorgen en angsten.
Ze schrijven vaak. Niet elke overdenker schrijft ellenlange epistels op een blog, maar dat kan gaan van lijstjes maken, wat gedachten op papier zetten, tot een dagboek bijhouden,…
Overdenkers zeggen te vaak en te snel sorry, ook als dat nergens voor nodig is. Dat is vooral omdat ze bang zijn dat iemand boos is, teleurgesteld of verveeld geraakt door hen.
Ze zijn graag voorbereid en dokteren in hun hoofd een volledig plan uit. Overdenkers zijn meestal heel perfectionistisch dus als iets niet helemaal volgens plan verloopt, kan dit een golf van emoties veroorzaken.
Ze gaan altijd op zoek naar subtekst, naar verborgen berichten. Daarom is het zo belangrijk dat mensen duidelijk zeggen wat ze bedoelen. En dan nog kan het zijn dat de gedachten met de overdenker aan de haal gaan. Ze zijn de experts bij uitstek in het overanalyseren. Onduidelijke boodschappen voeden hun onzekerheid en laag zelfbeeld.
Overdenkers hebben geruststelling nodig. Ze zijn continu bang dat wat ze doen niet goed genoeg is, meer nog, dat zij niet goed genoeg zijn. Een beetje geruststelling kan fijn zijn en is niet veel gevraagd. Het volstaat meestal om de overdenker te bevrijden van zijn/haar slecht gevoel. Mijn mechanisme van overdenken kan in ieder geval gesust worden dan.
Nog een zinvolle tip voor de overdenker: stel veel vragen! Als je de feiten kent, valt er nog weinig te overdenken.
Duidelijkheid, eerlijkheid en openheid
Dat zijn voor mij drie van de meest waardevolle kernwoorden bij menselijke interactie. Ik vind het van een essentieel belang dat iemand zichzelf openstelt, eerlijk is en de zaken rechtuit benoemt. Men is daarbij (liefst) zo duidelijk mogelijk in het verwoorden, zodat er weinig tot (liefst) geen ruimte overblijft voor interpretatie en/of invulling.
Ooit zei ik tegen iemand, die even voor zichzelf moest kiezen, maar de juiste woorden niet vond: ‘Ik heb veel liever dat je me rechtuit zegt dat je me nooit meer wil zien, dan dat je me dat op andere, nogal voor de handliggende, manieren laat voelen.’
Dat meen ik ook! Speel het fair, of ik voel me bespeeld en onderschat. Geef mij maar die onversneden waarheid. Die komt soms stevig binnen, maar die verteert wel. Leugens, halve waarheden, onduidelijkheden niet zo zeer.
Mildheid en respect
Hoe moeilijk sommige gesprekken ook te voeren zijn, probeer de ander respectvol te benaderen en met een zekere mildheid. Lukt dit niet meteen omdat er te veel emoties mee gepaard gaan, neem dan even wat afstand, laat het bezinken en probeer het opnieuw. Vingertjes wijzen en verwijten gaan geen constructieve invloed hebben op de situatie.
Soms gebeurt het automatisch dat er, bij het ontstaan van een conflict, gereageerd wordt vanuit pure emotie en de verwijten plots vlijtig in het rond vliegen. Dat is menselijk en misschien is het niet slecht, dat het af en toe eens goed knettert, zolang het niet te lang aansleept. Verwijten brengen geen verzoening.
Zelfreflectie
Mijn fascinatie voor het menselijk gedrag is enorm. Ik vind het uitermate boeiend, hoe menselijke wezens zich verhouden tot elkaar. Een eerste stap om tot eerder vermelde waardevolle kernwoorden te komen, is het schetsen van een zelfportret.
Het verwerven van inzichten omtrent menselijk gedrag start namelijk bij jezelf. Zelfreflectie. Sta eens stil bij je eigen gedrag, analyseer het en durf het in vraag stellen. Durf een kritische blik werpen op jezelf, maar durf ook je verlangens in de ogen kijken, en vergeet niet te luisteren naar je eigen noden. Zo leer je jezelf beter kennen.
Bewustwording van het eigen gedrag en de eigen patronen betekent dat je ook patronen in het gedrag van de ander zal herkennen. Zelfreflectie zet je op weg naar meer begrip voor de ander en dus ook op weg naar, u raadt het al, een betere communicatie!
Kan je met iedereen een gezonde communicatie bereiken?
Ik vrees van niet. Je kan het nu eenmaal niet met iedereen evengoed vinden. Hoe een gesprek verloopt hangt af van het soort interactie en van de deelnemers. Ruzie maken is ook interactie natuurlijk.
Niet iedereen die je pad kruist zal (blijvend) deel uitmaken van je leven. Het kunnen niet allemaal blijvertjes zijn. Als er sprake is van te weinig connectie, wanneer het verschil in gevoelens en beleving te groot blijkt, wanneer er te weinig gemeenschappelijke grond is, dan lijkt het me aartsmoeilijk om een goeie verbinding tot stand te brengen. Verschillen zijn soms onoverbrugbaar.
Soms bots je op mensen wiens energie nooit zal blenden met de jouwe. Dat moet je aanvaarden. Aanvaarding kan ook verbinding zijn. Jaren geleden zei iemand me, dat die me niet kon luchten. Dat was omgekeerd net zo, dus ik kaatste die bal terug. Ik was blij dat die persoon mij dat gewoon rechtuit zei. Sindsdien is dat hetgeen waar wij in overeenkomen, waar wij het beiden over eens zijn. Er is zowaar een graad van respect ontstaan… vanuit eerlijkheid.
Om tot degelijke verbindingen te komen is er dus best sprake van een solide basis, die gevormd wordt door een zekere graad van connectie. Gemeenschappelijke interesses, een gelijkaardig gevoel voor humor, gelijkaardige kijk op bepaalde zaken, of net interessante verschillen doen het altijd goed om positieve relaties te bevorderen.
Een aparte vermelding is wel op zijn plaats als het gaat om dat soort connectie, dat ratio overstijgt, oncontroleerbaar is en wetenschappelijk onverklaarbaar. De puur gevoelsmatige connectie. Die brengt ons wel eens uit balans. De aanwezigheid van die gevoelsmatige connectie houdt echter geen garantie in voor het welslagen van een gezonde, bevredigende verbinding. Daar is net iets meer voor nodig, maar wat blijft het een bijzondere gewaarwording…
Beschouw ik mezelf als de expert van dienst in communicatieve zaken?
Absoluut niet. Het is wel zo dat, wanneer je vrij intensief met iets bezig bent binnen je interesseveld, je daar beter in wordt. Er blijft echter altijd ruimte voor verbetering.
Het overkomt mij ook nog dat ik plots dichtklap in bepaalde situaties, of me wegstop, of uitbarst, of in bepaalde rolletjes herval…
Interactie is een leerschool en oude valkuilen houden altijd nog een spleetje voor je open. Geen schande, dan probeer je het gewoon opnieuw.
Nieuwe held
Sinds een tijdje houd ik er een nieuwe held op na, inzake communiceren: Stefaan Degandt. Ik vond hem altijd al een bijzonder intrigerende figuur. Steengoede acteur, best wel grappig, maar wat hem ook boeiend maakt, is hoe die man naar de dingen kijkt en hoe hij in het leven staat. Zijn passage tijdens het voorbije seizoen van Winteruur, ging niet onopgemerkt aan mij voorbij. Ik was compleet onder de indruk. Niet alleen had hij een prachtig stuk tekst bij, hij had het over de waarheid en hoe je die het beste overbrengt. Recht voor de raap. Hij lanceerde daarbij de term ‘Tuttefrutten’. Geweldig vind ik het, maar oordeel gerust zelf…
https://www.vrt.be/vrtnu/a-z/winteruur/5/winteruur-s5a59/
*Zie mijn herstelverhaal ‘Onderweg naar mezelf’